Ángel Amaro (2013)
Os pobos, as minorías político-sexuais, as mulleres e as minorías étnicas sempre tiveron, e teñen, no centro da axenda política a loita pola memoria e a dignificación concreta das historias de vida cotiás de tódalas persoas que artellan o movemento social; a visibilización das opresións singulares e estruturais (xenocidio, feminicidio, LGTBfobia, xenofobia e racismo) pra esí poder loitar contra a amnesia obrigatoria que lexitima as opresións e a barbarie inhumán: o patriarcado capitalista e racista.
O activismo e militancia feminista nas diversas ramas dos feminismos deconstrúe a historia oficialista patriarcal e artella un novo esceario sociopolítico liberador que reflexe a diversidade feminista, un collage violeta que foi - vai - medrando coas aportacións de mulleres e homes feministas do Norte e do Sur: mentes inquietas e corazóns quentesque alteran o status quo e fan cada vez máis diversa a praxis política feminista e a historia do feminismo.
Niste sentido os feminismos sempre loitaron, e loitan, pola recuperación de tódalas memorias esquecidas e negadas das mulleres rebeldes e insumisas: proxectos vitais de mulleres diversas en canto a nacionalidades, etnias, culturas, orientacións sexuais, identidades de xénero, corpos, etc.
Pero non tódalas mulleres en tódolos espazo-tempo tiveron no movemento feminista a mesma voz, o mesmo empoderamento e o mesmo recoñecemento. Dentro das víctimas do patriarcado tamén hai xerarquías, tamén hai opresións entrelazadas que invisibilizan e hipervisibilizan en función de moitas circunstancias, en función de moitas características persoais e colectivas. E é que visibilizar as opresións (macro e micro) e anomear as oprimidas é dignificar tódalas memorias de tódalas mulleres. É por tanto tecer redes de solidariedade feminista internacionalista.
Un proceso de longo recorrido que dende o século XVIII vai entrelazando historias de vida de moitas mulleres e sumando nas sucesivas etapas feministas (Olas) a coletivos de mulleres concretos: de clase traballadora, doutras etnias, doutras identidades afectivo-sexuais, doutras diversidades funcionais, etc. Un camiño que se vai bifurcando e ampliando con aportacións cada vez más diversas do Norte e do Sur, asumindo a xustiza social no seo do trazado do feminismo.
Ise camiño inicial, as primeiras andainas, estarán representadas polo “feminismo orixinario” que sentou os primeiros alicerces , a raiz e logo chan dos diversos árbores feministas que foron xerminando e medrando no chan común que supuxo o feminismo decimonónico, o feminismo orixinario.
O certo é que nistes procesos de sementeira e recollida houbo algunhas “árbores feministas” que foron quedando marxinadas e véndose como case residuais dentro do gran eido do feminismo, do camiño do feminismo.
Árbores transfronteirizos que foron quedando nas marxes, ocultados, desprazados, constituintes por tanto dunha serie de diásporas que en sí mesmas foron deconstruindo a historia oficialista do “feminismo orixinarios”, facendo autocrítica, loitando pola xustiza internacionalista e o recoñecemento mutuo en pé de igualdade.
As diásporas feministas serían diste xeito todo un conxunto de feminismos case esquecidos, historias de vida ainda por (de)reconstruir e toda unha serie de memorias e praxis feministas que non están no centro do “feminismo oficialista”, o “feminismo mainstream” que se vai herdando polos canles oficialistas de militancia en militancia.
Dentro destas diásporas feministas – árbores desprazados e transfronteirizos– poderíamos incluir estratexias de supervivencia e proxectos vitais das mulleres víctimas do feminicidio e guerras civís, mutilacións e violencia sexual, as nenas e mozas explotadas sexualmente, as mulleres LTBI, o folklore e as lendas emancipatorias, as mulleres gandeiras e pescadeiras, as coidadoras trasnacionais, as mulleres migrantes, indíxenas e xitanas, as traballadoras sexuais autónomas, as ecofeministas críticas, as sindicalistas rebeldes, as mozas dos entornos rurais, as mulleres con diversidade funcional, as tradicións orais feministas non recoñecidas como historia oficial do feminismo, as mulleres maiores alfabetizadas polas experiencias vitais, etc.
Diásporas feministas que loitan enerxicamente hacia fora contra un heterofalopatriarcado (heterocentrista, falocrático e sexista) salvaxe; e hacia dentro, con empatía e crítica constructiva, deconstrúen un “feminismo mainstream” que en certa parte ainda ten tintes (de maneira consciente ou non) eurocéntricos, binaristas, esencialistas, clasistas, victimistas, heterocentristas, xenófobos e racistas.
Non se pode obviar que o feminismo como movemento sociopolítico e filosófico non é alleo a normativización dos corpos, das identidades e das propostas emancipatorias. En maior ou menor grado existiu e existe unha predisposición latente a artellar un “canon feminista” asentado en binarismos diversos. Un canon feminista que se presenta como norma e como paradigma que invisibiliza e non recoñece as diásporas feministas, a un conxunto diverso de mulleres rebeldes e insumisas.
Estas diásporas - estudos, historias de vida, filosofías e praxis políticas – recoñecen e valoran o “feminismo orixinario” como punto de partida (chan común, camiño de partida) e reivindican un maior empoderamento e posta en valor; pra levar a cabo iste proxecto emancipatorio estas constelacións diaspóricas asumen que habitar marxes e fronteiras incrementa a resilencia desas diásporas feministas minorizadas e vulnerabilizadas. Dende as fronteiras do “feminismo orixinario” fanse máis transformadoras e emancipatorias tanto en canto teñen perspetiva macro-micro e basean a súa política na deconstrucción e o proceso performativo mesmo de desprazarse.
Como teorías políticas feministas diaspóricas e transfronteirizas poderíamos incluir o ecofeminismo crítico, o feminismo comunitario, o postcolonialismo, a teoría queer ou o transfeminismo. Pero o certo é que estas diásporas feministas de ida e volta (proxectos vitais e teorías políticas-filosóficas) non son contraditorias co “feminismo orixinario”, co “feminismo mainstream”, Máis ben son expansivas, enriquecedoras, incrementan a visión e a graduación das lentes feministas, son renovacións sucesivas que reverdecen as árbores dos feminismos pola base, que oxigenan os debates e abonan o campo da emancipación coletiva.
Un exemplo paradigmático de diáspora feminista é o que se deu en chamar postfeminismo;posicionamento transfronteirizo crítico que foi plantexado e comprendido como unha ruptura irreconciliable co feminismo e un salto ao vacío, pero compre entede iste tipo de diásporas feministas como un máis alá do feminismo que non quere esquecer o chan do que ven e a árbore da que procede, o que denominan postfeminismo non esquece (ou non debería) cales son as raices que permite a fontosíntesi ideolóxica e a rexeneración dos feminismos. Diste xeito ir máis aló do feminismo non quere decir abandoar o gran eido que configuran os feminismos.
Hai moitas diásporas feministas autocríticas e en constante performatividade e devenir histórico máis compre vontade de irmandade e reconciliación feminista, pedagoxía emancipatoria e empática pra recoñecer tódalas memorias respetando as diversidades concretas.
Non hai que esquecer cal é o inimigo principal de tódolos feminismos e, como non, lembrar activamente e defender con dignidade a memoria histórica autocrítica e renovadora de tódolos feminismos e tódalas vítimas do patriarcado. Sólo diste xeito pódese garantizar que as diásporas feministas non se emancipen irreconciliablemente do “feminismo orixinario” e se siga traballando por tando no proceso de artellar espazos de loita colectivos e compartidos por todas, todos e todes.
¡Sororidade transfeminista e pedagoxía emancipatoria!
¡Feminismos transfronteirizos!
Publicado en PRAZA PÚBLICA